Krętarz stawonogów

Krętarze w odnóżach owadów: po lewej pojedynczy, po prawej dwuczłonowu
Odnóże pająka: krętarz oznaczony cyfrą 2
Zobacz hasło krętarz w Wikisłowniku

Krętarz (łac. trochanter) – człon odnóża stawonogów położony między biodrem a udem[1]. Z biodrem jest połączony stawem pierwotnym, a z udem – stawem wtórnym[2][3].

Ewolucyjnie krętarz pochodzi od dwóch członów odnóża skorupiaków: bazipoditu i ischiopoditu[3].

U sześcionogów krętarz przedniej pary odnóży określany jest jako protrochanter, środkowej pary odnóży jako mesotrochanter, a tylnej pary jako metatrochanter[4]. U owadów krętarz jest małym członem, w pełni ruchomym względem biodra, natomiast mniej lub więcej ustalonym względem uda[3].

U niektórych owadów krętarz jest podzielony szwem krętarzowym (łac. sutura trochanteralis) na dwie części[4][5]. Jeżeli szew biegnie wzdłużnie to krętarz dzieli się na górny dorsotrochanter i dolny ventrotrochanter. Jeżeli szew biegnie poprzecznie, to dzieli krętarz na nasadowy (dosiebny) subtrochanter (krętarz pierwszy) i wierzchołkowy (odsiebny)[4][5], zawierający mięsień reduktor uda[3] posttrochanter (krętarz drugi), niekiedy określany też jako trochantellus[4][5], jednak ten ostatni termin odnosić się może również do przedudzia, zwłaszcza u błonkówek[6]. Bywa także, że subtrochanter określany jest jako trochantin, jednak termin ten powinien odnoszony być do krętarzyka[7]. Krętarz podzielony na sub- i posttrochanter nosi nazwę złożonego (łac. trochanter compositus), a niepodzielony – prostego (łac. trochanter simplex). Dwuczłonowość krętarza może być wyrazem jego pochodzenia od dwóch członów odnóża skorupiaków, jak ma to miejsce np. u nimf i imagines ważek[3].

U skoczogonków na krętarzu występować może grupa szczecinek zmysłowych zwana narządem krętarzowym (łac. organum trochanterale)[4][7].

Przypisy

  1. ↑ Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 3, 357. ISBN 978-83-01-16568-0.
  2. ↑ Józef Razowski: Słownik entomologiczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-07907-X.
  3. ↑ a b c d e R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
  4. ↑ a b c d e Henrik Steinmann, Lajos Zombori: Dictionary of Insect Morphology. 1998, s. 121, 127, 194, 249-250.
  5. ↑ a b c Józef Razowski: Słownik morfologii owadów. Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 180-182. ISBN 83-01-12119-X.
  6. ↑ trochantellus. [w:] Hymenoptera Anatomy Ontology Portal [on-line]. [dostęp 2024-06-30].
  7. ↑ a b Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner: Online Dictionary of Invertebrate Zoology. 2017, s. 930.