Pałac Dembińskich w Szczekocinach

Pałac Dembińskich w Szczekocinach

nr rej. Zespół nr 402/67 z 21.06.1967 oraz 231/76/A z 1.02.1978, pałac nr 35 z 30.06.1947
Pałac Dembińskich w Szczekocinach
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Szczekociny
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	wczesnoklasycystyczny
Architekt	Jan Ferdynand Nax
Inwestor	Franciszek Dembiński, Urszula Dembińska
Kondygnacje	2
Ukończenie budowy	1794
Pierwszy właściciel	Urszula Dembińska
Położenie na mapie Szczekocin Pałac Dembińskich w Szczekocinach
Położenie na mapie Polski Pałac Dembińskich w Szczekocinach
Położenie na mapie województwa śląskiego Pałac Dembińskich w Szczekocinach
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego Pałac Dembińskich w Szczekocinach
Położenie na mapie gminy Szczekociny Pałac Dembińskich w Szczekocinach
50°37′39″N 19°49′31″E/50,627500 19,825278
Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac Dembińskich w Szczekocinach – zabytkowy^[1] pałac w miejscowości Szczekociny^[2].

Pałac wybudowany w 1780 r. jest częścią zespołu pałacowego, w skład którego wchodzą jeszcze: park, dwie oficyny zbudowane po 1780 r., dwie kordegardy i ogrodzenie z trzema bramami z pierwszej poł. XIX w., obora z XVIII/XIX w. oraz stajnie z XVIII/XIX wieku^[3].

Historia

Od 1709 roku właścicielem dóbr w Szczekocinach była rodzina Dembińskich z Dembian herbu Rawicz. Wówczas w Szczekocinach istniał jeszcze drewniany dwór wybudowany przez wcześniejszych właścicieli wsi - rodzinę Korycińskich. Decyzję o budowie nowej siedziby podjęli Franciszek i Urszula Dembińscy około 1775 r. Po śmierci Franciszka w 1776 roku budowę kontynuowała Urszula^[4]. Według Władysława Tatarkiewicza projektantem pałacu był Jan Ferdynand Nax^[5]. Budowę pałacu zakończono w 1794 roku^[6]. Równocześnie powstały dwie oficyny, dwie galerie łączące pałac z oficynami oraz ogród w stylu geometrycznym. Na początku XIX wieku wybudowano ogrodzenie i dwie kordegardy przy głównym wejściu, a także rozbudowano folwark^[6].

Po II wojnie światowej w pałacu mieściła się szkoła^[6].

W 1980 w wyniku pożaru zniszczeniu uległy dach oraz konstrukcja więźby. W latach 80. XX wieku w pałacu prowadzono prace remontowe planując stworzyć w nim centrum kultury. Od 1990 pałac jest nieużytkowany^[6]. Pałac jest w bardzo złym stanie (m.in. uszkodzony wystrój elewacji, sztukaterie, instalacje, kafle)^[7].

Układ kompozycyjny założenia

Założenie pałacowo-parkowe w Szczekocinach należy do najwcześniejszych kompozycji w stylu krajobrazowym w Polsce. Oparte jest na dwóch osiach kompozycyjnych: oś główna o kierunku wschód-zachód (wyznaczona kolejno przez drogę dojazdową, dziedziniec zamknięty pałacem i ogród w typie swobodnym) oraz oś poprzeczną, na której po stronie południowej znajdował się ogród geometryczny, a po stronie północnej folwark^[4]. Po obydwu stronach pałacu wybudowano symetryczne oficyny połączone z pałacem parterowymi galeriami na rzucie ćwierćkoła^[6]. W części południowo-zachodniej zasadzono sad.

Centralnym punktem założenia, gdzie krzyżowały się dwie osie kompozycyjne, jest dziedziniec. Pierwotnie urządzony w stylu angielskiego parku swobodnego z podjazdem pod pałac. Obecny jego wygląd pochodzi z XX wieku^[4].

Przedłużeniami głównej osi założenia pałacowego są: droga (obecnie ul. Senatorska) i znajdujący się na jej zamknięciu kościół pw. św. Bartłomieja (przebudowany w 1782 przez Urszulę Dembińską w stylu klasycystycznym)^[4].

Pałac

Pałac w stylu wczesnoklasycystycznym, nawiązujący do francuskiej odmiany klasycyzmu^[8], jest zbudowany na rzucie prostokąta, posiada dach mansardowy z lukarnami. Fasada jest symetryczna z umieszczonym pośrodku 3-kondygnacyjnym ryzalitem, w którego zwieńczeniu jest attyka z tarczą zegarową, a nad nią kartusz z dwoma herbami: Leliwa (po lewej) rodziny Morstinów i Pobóg (po prawej) z dwiema postaciami rycerzy po bokach. W skrajnych częściach ryzalitu, na attyce, umieszczone są rzeźby przedstawiające Florę i Pomonę. W parterze ryzalitu znajduje się arkadowe podcienie. Elewację od strony ogrodu ozdabia ryzalit zwieńczony trójkątnym tympanonem, na którym przedstawiona jest płaskorzeźbiona scena z Metamorfoz Owidiusza przedstawiająca Dianę i Akteona. W zwieńczeniu umieszczony jest herb Leliwa, po którego bokach znajdują się dwie rzeźby kobiet^[9].

• 
  Kartusz z herbami: Leliwa (l) i Pobóg (p)
• 
  Herb Leliwa
• 
  Herb Pobóg
• 
  Pałac, początek XX w.

Oficyny

Parterowe oficyny połączone były z budynkiem pałacu przejściami w arkadowej galerii. Możliwe było również przejście po dachach galerii pełniących funkcję tarasu. W północnej oficynie mieściły się pomieszczenia kuchenne, w południowej (tzw. ogrodowej) znajdowały się pokoje gościnne^[4].

Kordegardy

Wybudowane w latach 20. XIX wieku po obu stronach głównej bramy mieściły pomieszczenia dla służby i dozorcy^[4].

Przypisy

Bibliografia

• AnnaA. Sypek AnnaA., O pałacu w Szczekocinach, [w:] Redaktor naukowy: AnetaR.: A. Borowik, Dom - zabytkowa architektura mieszkalna., Katowice 2014, ISBN 978-83-939745-0-4, OCLC 962078048 .